فیلسوفان چگونه می میرند

 

نویسنده: ژوزف برجین

 

کتاب فیلسوفان مرده
اگر وقتی به مرگ فکر می کنید، احساس کنید که می تواند یکی از گونه های مفرح امری فلسفی باشد - و واقعاً هم می تواند؛ از سیمون کریچلی بپرسید! - آیا این به آن معنا خواهد بود که هر چه بیشتر درباره آن فکر کنید، مفرح تر خواهد شد؟ حال، اگر فیلسوفی بودید که بیشتر عمرش را درباره مفهوم مرگ اندیشیده بود، این مسئله مرگ شما را مفرح می کرد؟
خب، مسلماً!
به ابن سینا نگاه کنید، منظورم همان فیلسوف مسلمان مشهور قرون وسطی است. او به گفته زندگینامه نویسش، هر روز صبح با درد قولنج از خواب بیدار می شد، برای خودش در یک روزهشت تنقیه تجویز می کرد و با این حال، حتی در این شرایط نیز کارهایی را که برای سلامتی اش مضر بود، انجام می داد. او چند صباحی بعد در سن 58 سالگی درگذشت. معروف است که هراکلیتوس، متفکر بزرگ یونان باستان نیز برای مداوا، خودش را با سرگین گاو می پوشانده است. حتماً می پرسید: کدام بیماری ای بدتر از این شرایط بوده که او را به این کار واداشته است؟... اما افسوس که او زیر خروارها سرگین خفه شده و نمی تواند پاسخی به شما بدهد.
زیگموند فروید که معتقد بود یک سیگار بعضی اوقات فقط یک سیگار است، حواسش نبود این را هم اضافه کند که سیگار برای انسان بد است. به این ترتیب، روزی بیست نخ سیگار کشید و در نهایت هم در اثر سرطان دهان مرد.
این سرگذشت ها و سرگذشت فیلسوفان دیگر دستمایه کریچلی در نوشتن کتاب فیلسوفان مرده قرار گرفته است. این کتاب، حاصل نگاه طنزآمیز کریچلی به 3000 سال فلسفه و علل مرگ 190 تن از بزرگترین فیلسوفان تاریخ است. کتاب بیش از آنچه بتوانید تصور کنید، مفرح و خنده دار است، تقریباً چیزی شبیه این که گروه کمدین های مانتی پیتون بگویند: آنها به طرف ما گاو پرتاب می کنند! و در عین حال، اثری عجیب، پوچ انگارانه، غم انگیز و وهم آمیز نیز هست و همین ویژگی است که شباهت آن را به زندگی واقعی بیشتر می کند.
کریچلی که خود ریاست دپارتمان فلسفه نیواسکولِ تحقیقات اجتماعی نیویورک را بر عهده دارد، از بابت این که جوامع غربی در حال جدا شدن از یکدیگرند، احساس نگرانی می کند.
او انگیزه خود برای نوشتن چنین کتابی را این طور توصیف می کند: فکر می کنم همیشه به طنز تلخ علاقه داشته ام. و برای توضیح بیشتر، داستان جالبی را از فروید نقل می کند: مرد محکوم به مرگی را هنگام سپیده دم به حیاط می برند. در آنجا چوبه دار در انتظار اوست. مرد می بیند که صبح دل انگیزی است؛ آفتابی، با آسمان آبی و نسیم ملایمی هم می وزد. آن وقت می گوید: چه عجب که هفته این قدر زیبا آغاز شده است!
کتاب فیلسوفان مرده فوریه 2009 (زمستان 1387) در 304 صفحه توسط انتشارات وینتیج آمریکا منتشر شد و در همان ماه، سایت آمازون آن را به عنوان بهترین کتاب ماه فوریه معرفی کرد: ظاهراً برای پروفسور کریچلی، چگونه مردن ما مهم تر از چگونه زیستن ماست. کریچلی در کتاب فیلسوفان مرده به علل مرگ نزدیک به 200 فیلسوف مشهور و نه چندان مشهور تاریخ می پردازد تا نشان دهد که مرگ آنها چطور می تواند انسان را به زندگی غنی تری رهنمون شود. او چه آنجا که در حد چند کلمه و چه آنجا که در حد چند صفحه به توصیف مرگ متفکر بزرگی پرداخته است، سعی داشته آن را به شیوه ای روشنگرانه و سرگرم کننده بررسی کند. به این ترتیب، خواننده علاوه بر دانستن علت این مرگ ها که به انواع طبیعی، قتل و خودکشی رخ داده است، درمی یابد که مرگ های غم انگیزی که در اثر خفگی در سرگین گاو، سوء هاضمه و نیش مرگبار حشرات روی داده، چه می تواند بر سر روش زندگی امروزین ما بیاورد.
این کتاب را در انگلستان، انتشارات گرانتا و در استرالیا انتشارات دانشگاه ملبورن منتشر کرده اند. کتاب به 6 زبان ترجمه شده و از هشتم مارس 2009 (18 اسفند 1387) در فهرست پرفروش ترین کتاب های نیویورک تایمز قرار گرفته است.
از مهم ترین آثار کریچلی است: فلسفه قاره ای (انتشارات دانشگاه آکسفورد، 2001) در ایران با ترجمه خشایار دیهیمی، در باب طنز (انشارات روتلج، 2002) در ایران با ترجمه سهیل سمّی و درخواست نامتناهی: اخلاق تعهد، سیاست مقاومت (انتشارات ورسو، 2008).
منبع: واشنگتن پست - نیلی توکر

انتشار جدیدترین پژوهش درباره پراکندگی جمعیت مسلمان جهان؛

عظیم ترین پروژه جمعیت شناسی به تخمین جمعیت مسلمان جهان اختصاص یافت
انجمن Pew آمریکا که تحقیقات خود را در حوزه دین و زندگی مردم انجام می دهد، در همین ماه (اکتبر 2009) تازه ترین و مستندترین پژوهش جامع و آماری را که در بیش از 200 کشور جهان درباره میزان و پراکندگی جمعیت مسلمان جهان صورت گرفته است، منتشر کرد.
این پژوهش نشان می دهد که 1/57 میلیارد مسلمان در دنیای امروز زندگی می کنند که این میزان، حدود 23 درصد جمعیت کل جهان در سال 2009 را که 6/8 میلیارد نفر تخمین زده شده است، تشکیل می دهد.
مهمترین دستاوردهای این پژوهش آماری به شرح زیر است:
با وجودی که مسلمانان در هر پنج قاره یافت می شوند، بیش از 60 درصد جمعیت مسلمان جهان در آسیا به سر می برند و حدود 20 درصد از آنان در خاور میانه و شمال آفریقا سکونت دارند. به این ترتیب می توان گفت که نواحی خاورمیانه و آفریقای شمالی بیشترین میزان جمعیت مسلمان را در میان کشورهایی که اکثریت جمعیت آنها را مسلمانان تشکیل می دهند، در خود جای داده اند. در واقع، حدود 95 درصد جمعیت بیش از نیمی از 20 کشور در این منطقه را مسلمانان تشکیل داده اند.
همچنین این تحقیق نشان داده است که بیش از 300 میلیون مسلمان یا به عبارتی یک پنجم جمعیت مسلمان جهان در کشورهایی زندگی می کنند که اسلام در آنها دین اقلیت محسوب می شود. این اقلیت مسلمان نیز اغلب از جمعیت زیادی برخوردارند. به طور مثال، هندوستان از نظر میزان جمعیت مسلمان خود سومین کشور در جهان به شمار می آید، یا مثلاً جمعیت مسلمان چین از جمعیت مسلمان سوریه بیشتر است و در روسیه مسلمانان بیشتری نسبت به مجموع جمعیت مسلمان اردن و لیبی به سر می برند.
در عین حال، 10 الی 13 درصد کل جمعیت مسلمان جهان را شیعیان تشکیل می دهند و به این ترتیب، 87 الی 90 درصد آن، مسلمانان اهل سنت هستند. بیشترین جمعیت شیعه جهان (بین 68 الی 80 درصد) تنها در چهار کشور زندگی می کنند: ایران، پاکستان، هندوستان و عراق.
این پژوهش تحت عنوان تعیین جغرافیای جمعیت مسلمان جهان: گزارش میزان و پراکندگی جمعیت مسلمان جهان به صورت کتابی الکترونیکی (پی دی اف) در 62 صفحه در این آدرس اینترنتی منتشر شده است:
http:/ pewforum.org/newassets/images/reports/Muslimpopulation/Muslimpopulation.pdf/
آماری که پیش از این درباره میزان جمعیت مسلمان جهان انتشار یافته بود، این جمعیت را بین یک میلیارد الی 1/8 میلیارد نفر تخمین زده بود اما آن آمار فاقد استناد به منابعی خاص و توضیحی درباره چگونگی تهیه نمودارهای آماری اش بود. حال آن که گزارش آماری انجمن Pew بر اساس تازه ترین اطلاعات قابل دسترس در 232 کشور و ناحیه تهیه شده است. پژوهشگران این انجمن برای تهیه نمودارهای آماری خود، ضمن مشورت با قریب به 50 جمعیت شناس و جامعه شناس دانشگاه ها و پژوهشکده های سراسر جهان، 1500 منبع را در این زمینه یافته و تحلیل و بررسی کرده اند که از آن جمله می توان به گزارش های سرشماری، مطالعات آماری و پژوهش های عمومی در حوزه جمعیت شناسی که در سراسر جهان انتشار یافته است، اشاره کرد. این پروژه را به نوعی می توان عظیم ترین پژوهشی به شمار آورد که تا کنون در حوزه جمعیت شناسی صورت گرفته است.
آماری که انجمن Pew درباره جمعیت شیعیان جهان ارائه داده است (یعنی 10 الی 13 درصد کل جمعیت مسلمان جهان)، به آمارهای پیشین که این جمعیت را 10 الی 15 درصد کل جمعیت مسلمان جهان تعیین کرده بود، نزدیک است. در عین حال، برخی از آمارهای قبلی جمعیت شیعیان را حدود 20 درصد جمعیت مسلمان جهان معرفی کرده بود. بنابراین خوانندگان این گزارش باید در نظر داشته باشند که آماری که این پروژه درباره جمعیت شیعه و سنی جهان ارائه داده، نسبت به آماری که درباره کل جمعیت مسلمان جهان تخمین زده است از دقت کمتری برخوردار است. همچنین اطلاعاتی که در این گزارش درباره فرقه های مسلمانان جهان ارائه شده، به صورت جامعی گردآوری نشده است و به عبارتی در بسیاری از کشورها اصولاً صدق نمی کند. بنابراین آمار شیعیان و سنی های جهان را که در این گزارش ارائه شده است باید به صورت آماری کلی و تقریبی در نظر گرفت.
این یافته ها مقدمه ای است برای پژوهش آینده انجمن Pew در تخمین میزان رشد جمعیت مسلمان جهان و پیش بینی تعداد مسلمانان جهان در آینده که قرار است در سال 2010 منتشر شود. این انجمن در نظر دارد که تحقیقی مشابه را در تعیین جمعیت مسیحیان جهان در سال 2010 به انجام رساند. از دیگر برنامه های آینده انجمنPew می توان به انجام تحقیقاتی در حوزه افکار عمومی درباره اشتراکات مذهبی و شیوه زندگی مردم در سراسر جهان اشاره کرد که با پژوهش در 19 کشور آفریقایی واقع در جنوب صحرا آغاز شده و قرار است در اواخر سال 2009 منتشر شود. تمام این پژوهش ها بخشی از پروژه ای عظیم تر تحت عنوان آینده مذهبی جهان را تشکیل می دهند که هدف بالا بردن درک عموم مردم از ادیان سراسر جهان را دنبال می کند و منبع مالی آن از سوی موءسسه خیریه Pew و بنیاد جان تمپلتون تأمین می شود.
انجمن Pew از سال 2001 با هدف ایجاد درک عمیق تری از اشتراکات مذهبی و زندگی مردم جهان راه اندازی شده است. این انجمن هدف خود را با ارائه به موقع اطلاعات بی طرفانه به اندیشمندان و سیاستمداران جهان از جمله مقامات دولت ها و روزنامه نگاران دنبال می کند. Pew به عنوان سازمانی بی طرف هیچگاه در امور مربوط به سیاست موضع گیری نمی کند.
از دفتر انجمن Pew هم به عنوان محلی برای تبادل اطلاعات و اخبار و انجام تحقیقات مستقل، تهیه گزارش، کتاب و گفت وگو و هم به عنوان تالار اجتماعاتی برای انجام بحث های بی طرفانه استفاده می شود. این انجمن در عین حال، منبع اطلاعاتی مهمی برای رهبران سیاسی، روزنامه نگاران، پژوهشگران و افراد علاقمند به شمار می آید.
Pewبر چهار حوزه تحقیقاتی متمرکز شده است:
دین و سیاست: اطلاعات آماری، نشریات و همایش های انجمن بر موضوع تأثیر مذهب و سازمان های مذهبی بر رفتار سیاسی متمرکز شده است.
دین و قانون: این انجمن به تحلیل بحث هایی می پردازد که میان کلیسا و دولت مطرح است؛ از جمله بحث هایی که اخیراً دیوان عالی آمریکا درباره ده فرمان موسی (ع) و پیمان وفاداری مطرح کرده است.
دین و سیاست های داخلی: انجمن Pew به بررسی گسترده سیاست هایی که درباره اموری نظیر سقط جنین و ابداعات مذهبی مطرح است، می پردازد.
دین و جهان: این انجمن در عین حال به بررسی نقشی که دین در امور مربوط به جهان امروز ایفا می کند و به ویژه تأثیر دین بر سیاست خارجی آمریکا می پردازد.
دفتر انجمن Pew در واشنگتن واقع شده است و مدیریت آن را لوئیس لوگو بر عهده دارد. راه اندازی این انجمن از پروژه های مرکز تحقیقاتی Pew بوده است.
منابع:
وبسایت انجمنPew
وبسایت دیجیتالیسم اروپا

درباره کتاب ایران و جهان در عصر صفوی

وقتی دروازه ها گشوده می شوند
ترجمه: نیکو پرهیزگاری
ایران عصر صفوی به واسطه غنای فرهنگی و نقش پررنگی که در تاریخ ایران و هنر جهان اسلام داشت، شناخته شده است. رویارویی های ارتش نیرومند آن با همسایگان عثمانی و مغول خود همواره از موضوعات جالب توجه محققان بوده و مطالعات گسترده ای نیز درباره آن انجام شده است. اما بخشی از شهرت صفویان به ساختار اجتماعی، بازرگانی، اقتصاد و روابط دیپلماتیک آن با دیگر کشورهای جهان بازمی گردد. کتاب ایران و جهان در عصر صفوی مجموعه جالب توجهی از جدیدترین تحقیقات درباره روابط بین المللی ایران در خلال قرن های 16 تا 18 میلادی را ارائه می دهد، دورانی که برای جامعه و فرهنگ کشور ایران بسیار سازنده بود. این کتاب تمام تصورات کلیشه ای درباره انزوای ایران عصر صفوی به خاطر پذیرش مذهب تشیع را به چالش می کشد و نشان می دهد که این تاکتیک اتفاقا با استقبال جهانیان مواجه شد و از آن پس روابط دوستانه ایران و جهان شتاب بیشتری به خود گرفت. ویراستاران کتاب که از همکاری و یاری متخصصان آن برهه تاریخی بهره برده اند، تصویری روشن از روابط متقابل ایران با دیگر کشورها و فرهنگ ها در یک دوران تاریخی مهم ارائه داده اند، دورانی که فشار کشورهای حوزه آتلانتیک در غرب به عثمانیان و مغولان افزایش می یابد و پرتویی به تاریخ روابط ایران با جهان خارج از مرزهایش می افکند.
اما آنچه باید درباره ویراستاران این کتاب دانست؛ ویلم فلور، ایران شناس مشهور هلندی و متخصص ایران عصر صفوی و دوران مدرن است. به تازگی نیز دو کتاب از او درباره تاریخ صنعت پارچه بافی ایران (1925-1500) و تاریخ امور مالی ایران در اعصار صفوی و قاجار منتشر شده است. کتاب دیگری نیز که از او منتشر شده در رابطه با نهادهای حکومت صفویان است. برخی از آثار او به زبان فارسی نیز ترجمه شده، مانند جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران (ترجمه ابوالقاسم سری، نشر توس، 1371).
ادموند هرزیگ نیز استاد ارشد مطالعات ایران در دانشگاه منچستر و متخصص تاریخ ایران صفوی و دوران معاصر است. او همچنین تحقیقاتی درباره تاریخ قفقاز در آسیای مرکزی انجام داده است.
این دو محقق در سال 2002 مهمانان کنفرانسی در دانشگاه لندن بودند که ایران و جهان در عصر صفوی نام داشت. پس از برگزاری کنفرانس مسئولیت انتخاب و ویراستاری مقالات این کنفرانس به آنان سپرده شد که اکنون پس از چندین سال به سرانجام رسیده است.
در معرفی آن کنفرانس آمده است: عصر صفوی که از قرن 16 تا ربع اول قرن 18 میلادی به درازا می انجامد، به عنوان یکی از مهم ترین اعصار در تاریخ ایران و کشورهای اسلامی توجه ویژه ای را به خود جلب کرده است. این دوران از معدود برهه هایی است در تاریخ پادشاهی ایران پس از اسلام که حکومت از ثبات برخوردار بود و نیز از یک ارتش قدرتمند. هنر درخشان و رونق اقتصادی از دیگر مولفه های شایان توجه در این عصر است. همچنین در طول دو قرن سلطنت پادشاهان صفوی بنیان های حکومت مدرن در ایران نهادینه شد. انتخاب مذهب شیعه اثنی عشری به عنوان مذهب رسمی کشور، تعیین مرزهای کشور و آغاز روابط سیاسی و اقتصادی با قدرت های نوظهور روسیه و اروپای غربی، همگی از اتفاقات مهمی است که در عصر صفوی رخ داد... این کنفرانس بیش از 50 دانشمند و محقق از سراسر جهان را گردهم می آورد برای بحث و گفت وگو درباره وجوه مختلف روابط خارجی امپراتوری عثمانی تا دریچه ای برای شناخت نگاه ایرانیان به دیگر کشورها و فرهنگ ها در عصر صفوی گشوده شود. همچنین ببینیم امپراتوری صفوی از نگاه دیپلمات ها، بازرگانان و سیاحانی که به ایران سفر کردند، چگونه بوده است.

انتشارات دانشگاه ییل آمریکا روز 25 اوت (3 شهریور ماه) برای نخستین بار پژوهشی تاریخی را درباره تغییر مذهب در فرانسه در خلال دوره ای که از مابعد دوران جنگ ادیان تا اوایل دوران روشنفکری را در بر گرفته بود، در قالب کتابی 506 صفحه ای منتشر کرده است.
کتاب کلیسا، جامعه و تغییر مذهب در فرانسه (1580 تا 1730 میلادی) که به گفته ناشر دانشگاهی آن، اثری خواندنی و قابل تأمل است، توسط تاریخدانی برجسته، ژوزف برجین به رشته تحریر درآمده است و در واقع تنها اثر استنتاجی فراگیری است که درباره تجربه تغییر مذهب در فرانسه آن دوران نگاشته شده است.
ژوزف برجین تاریخ دینی فرانسه را در شرایط توسعه اجتماعی، سازمانی و فرهنگی قرن هفدهم میلادی در آن کشور به طور کامل و در اثری صریح و امروزی بررسی کرده است. برجین این بحث را مطرح می کند که اصلاحاتی که در زمینه مذهب کاتولیک در فرانسه آن دوران صورت گرفت، از آن میزان پویایی برخوردار بود که در سراسر اروپا بی نظیر به شمار بیاید. تجربه مشکل آفرینی چون جنگ ادیان، تجسس مداوم برای یافتن مرتدان در فرانسه و در پی آن، چالش های تفکر آگوستینی و پروتستانتیسم، همگی به اقدام فرانسه در تغییر مذهب دامن زدند و این کشور را به منطقه ای فوق العاده قدرتمند در زمینه تحولات و اصلاحات مهم مذهبی تبدیل کردند. فرانسه به بوته آزمایشگاهی تعالیم مذهبی تبدیل شد و اصلاحات و ابداعات مذهبی در آن باب شد.
برجین در کتاب خود به طور برجسته به تعامل مداومی که بین کلیسا و جامعه وجود داشته پرداخته است و این بحث را مطرح کرده که با وجودی که تجربه فرانسه در این زمینه به وضوح به رویدادهای کل اروپا وابسته بوده، مسیری که فرانسه در این خصوص طی کرده کاملاً متمایز بوده است.
کتاب کلیسا، جامعه و تغییر مذهب در فرانسه (1580 تا 1730 میلادی) نظر مثبت چهره های آکادمیک و تاریخدان ها را نیز در سراسر جهان جلب کرده که از آن جمله است نیگل آستون استاد دانشگاه لیچستر انگلستان که در این باره نوشته است: کتاب برجین را می توان منبع موثقی درباره کلیسای فرانسه در طول قرن هفدهم به شمار آورد، چه از نظر کلی و چه به طور اخص. ما واقعاً به کتابی در این باره نیاز داشتیم و ژوزف برجین بی تردید همان تاریخ دانی است که باید این کتاب را می نوشت.
همچنین مارک گرینگرس، استاد دانشگاه شفیلد انگلستان درباره این کتاب می گوید: ژوزف برجین با بهره ای که از یک عمر تحقیقاتش برده است، به شکلی برجسته موفق شده است به ما نشان دهد که چطور می توان کلیسای کاتولیک فرانسوی را در قرن هفدهم محصول جامعه ای دانست که به نوبه خود برای شکل گیری اش تلاش زیادی انجام داده بود. حاصل پژوهش برجین بازآفرینی جامعه چندمذهبی آن دوران به بهترین شکل بوده است؛ جامعه ای که نسلهای بعدی کشیش ها و عامه مردم خود را به آن متعهد می دانستند.
رابین بریگز، استاد تاریخ دانشگاه آکسفورد نیز اثر ژوزف برجین را پژوهشی اجمالی و در عین حال ممتاز دانسته که در عین این که از اقدامات شگفت انگیز جنبش اصلاح کاتولیکی در فرانسه پرده برداشته، تحلیل قاطعی را درباره فعالیت های داخلی و مبهم این جنبش ارائه داده است. بریگز در این باره می نویسد: خواندن این کتاب برای تمام کسانی که به مطالعه کاتولیسیسم فرانسه قرن هفدهم علاقه مندند، ضروری به نظر می رسد و در عین حال برای تمام کسانی که به پژوهش جدی درباره آغاز دوران مدرنیته در فرانسه و تاریخ اروپا می پردازند، اثر ارزشمندی محسوب می شود.
ژوزف برجین پروفسور درس تاریخ دانشگاه منچستر و از اعضاء آکادمی بریتانیاست. از کتاب های پیشین او می توان به کاردینال ریچلیو، کلیسا و رتبه اسقفی در دوره لوئی چهاردهم و ایجاد رتبه اسقفی و تاجگذاری در فرانسه اشاره کرد که همگی توسط انتشارات دانشگاه ییل به چاپ رسیده اند.
منبع ماهنامه پگاه حوزه شماره 265